Ալմա-Աթայի հռչակագիրը չի կարող հիմք լինել Արցախն Ադրբեջանի կազմում ճանաչելու համար․ Գևորգ Դանիելյան

Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը տարբեր ամբիոններից՝ օրեր առաջ նաև Կառավարության շենքում լրագրողների հետ ունեցած ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ, հիմնվելով 1991թ․ Ալմա-Աթայի հռչակագրի վրա, պատրաստ է ճանաչել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը՝ 86,6 հազար քառ․ կմ տարածքով՝ ներառյալ Արցախը։ Փաշինյանի այդ հայտարարությունն իրականում ինչ իրավական հիմնավորումներ ունի ու ինչպիսի հետևանքներ կարող է առաջացնել: «Փաստինֆո»-ն այս հարցերի շուր զրուցել է իրավագիության դոկտոր, պրոֆեսոր Գևորգ Դանիելյանի հետ:

-Պարոն Դանիելյան, եթե Հայաստանը ճանաչում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը՝ հղում անելով Ալմա-Աթայի հռչակագրի վրա ու առանց վերապահումները հաշվի առնելու, որքանո՞վ ստորագրվելիք փաստաթուղթն իրավական ուժ կունենա։

-Նախ, խիստ կասկածում եմ, որ Երկրի համար առանցքային հարցեր շոշափող որևէ միջազգային փաստաթուղթ կստորագրվի։ Նոյեմբերի 9-ի եռակողմ տխրահռչակ հայտարարությունից «դասեր են քաղել», քանի որ պարտադիր վավերացման սահմանադրական կարգը շրջանցելը մեծ աղմուկ բարձրացրեց։ Ուստի առայժմ բավարարվում են պաշտոնական հայտարարություններով, իսկ գրավոր փաստաթուղթ կստորագրեն արդեն երրորդական հարցերով։ Նույն սցենարի մասին է վկայում նաև հանրաքվեից խուսափելու նկրտումը. «Չենք թողնի հանրաքվեին, ինքս կստանձնեմ քաղաքական պատասխանատվություն և կլուծեմ»։ Այլ կերպ ասած՝ բացահայտ հայտարարվում է, որ շրջանցվելու են բոլոր սահմանադրական ընթացակարգերը՝ քաղաքական պատասխանատվություն ստանձնելու ապօրինի խոսույթով։ Այդ նույն տրամաբանությամբ կարելի է հայտարարել, որ պետք չեն սահմանադրական մարմինները, պետք չեն ընտրությունները, քանի որ դրանք կարող են լուծվել քաղաքական պատասխանատվություն ստանձնելով։

Այս ամենը վկայում է այն մասին, որ հստակ գիտակցում են ժողովրդի մեծամասնության դիրքորոշումը, սակայն «հայտնաբերել են» այն մի կողմ նետելու համար նախատեսված գեղեցիկ բառամթերքով քողարկված և, իբր, հավատ ներշնչող հնարք։

Ինչ վերաբերում է Ալմա֊Աթայի հռչակագրին, ապա այն անգամ վերապահումներով չվավերացնելու դեպքում էլ չի կարող հիմք լինել Արցախն Ադրբեջանի կազմում ճանաչելու համար։ Չպետք է մոռանալ, որ մինչ այդ հռչակագիրն ստորագրելը, արդեն իսկ կայացել էր Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման մասին որոշում, որը հետագայում ամրապնդվել էր 1991 թ. դեկտեմբերի 10-ի Արցախի ինքնորոշման մասին հանրաքվեով։ Ընդ որում, հռչակագրում հստակ ամրագրված է, որ մասնակից պետությունները «հարգում են ինքնորոշման իրավունքը», իսկ Արցախի պարագայում այդ իրավունքը ոչ թե պետք է իրացվեր, այլ արդեն իսկ իրացվել էր։

- Այդուհանդերձ` հենց այս փաստաթղթի վրա են հղում անում ՀՀ օրվա իշխանությունները` Արցախը Ադրբեջանին հանձնելու իրենց գործողություններն արդարացնելու համար:

- Ալմա֊Աթայի հռչակագիրը, թերևս, միակ միջազգային իրավական փաստաթուղթն է, որ համեմամտաբար ձեռնտու էր ադրբեջանական կողմին, և հայկական կողմը սիրահոժար հենց այդ փաստաթղթի վրա է կենտրոնացել, ընդ որում՝ նախապատվությունը տալով բացառապես պրոադրբեջանական ապօրինի մեկնաբանություններին։

Վերջապես, չի կարելի անտեսել այն առանցքային գործոնը, որ ողջ այս շրջանում կնքված ու կնքվելիք միջազգային փաստաթղթերի միակ շարժառիթը ոչ թե խաղաղություն է, այլ ադրբեջանական ագրեսիան ու անարգել շարունակվող սպառնալիքը, իսկ սպառնալիքի ազդեցության տակ կնքված միջազգային պայմանագրերը, այդ թվում՝ նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությունը, առոչինչ են։ Հենց այս պահի դրությամբ ադրբեջանական զինուժը զավթել է ինքնիշխան Հայաստանի՝ մոտ 200 հա տարածքը, որտեղից տեղահանվածների թիվն արդեն կազմում է շուրջ 8 հազար։

-Պարոն Դանիելյան, ինչ է լինելու ապօրինի ներքին տեղահանվածների հետ ։

-Ինչպես արդեն ասացի, ներկայումս սահմանամերձ տարածքների ագրեսիայի արդյունքում ներքին տեղահանվածները կազմում են մի քանի հազար քաղաքացի։ Հասկանալի է, որ այդ թիվը, առաջիկա տարածքային զիջումների արդյունքում կտրուկ աճելու է։ Իսկ ուրբանիզացիոն խայտառակ քաղաքականության պարագայում խիստ վտանգավոր գերաճ է նկատվում Երևանում, որն արդեն վաղուց մխրճվել է սահմանակից մարզերի բնակավայրերի մեջ և նախապատվոթյունը տրվել է էկոլոգիական և սեյսմիկ անվտանգության տարրական կանոնների անտեսմամբ համատարած բնակշինարարությանը։

Բայց է՛լ ավելի ծանր վիճակ է Արցախում, որտեղ բռնազավթված բնակավայրերից հարկադիր գաղթած մարդիկ փորձում են բնակություն հաստատել Ստեփանակերտում և հարակից գյուղերում, սակայն դեռևս անգամ օրենք չի ընդունվել նրանց համարժեք աջակցելու համար։

Ադրբեջանը և Թուրքիան փորձում են առավելագույնս օգտվել ներկա հեղհեղուկ իրավիճակից և հնարավորինս կարճ ժամկետում, առանց զենքի գործադրման և անհարկի ծախսերի, հասնել առավելագույն զիջումների, որպեսզի անարգել կյանքի կոչեն իրենց հայաթափման վաղեմի ծրագիրը. ինչը չեն էլ թաքցնում։